به گزارش مدرن به نقل از بیت ران واگذاری ایران خودرو به کروز یکی از مهم‌ترین اخبار این روزهای صنعت خودرو است. موضوع خصوصی سازی خودروسازان دولتی از سال‌ها پیش مطرح شد اما در حد حرف باقی ماند. اما حالا به نظر می‌رسد که این موضوع بسیار جدی شده‌است و خریدار ایران خودرو نیز کسی نیست جز شرکت کروز با میلیون‌ها دلار پرونده فساد! خرید ایران خودرو توسط شرکت کروز موافقان و مخالفان خود را دارد و در ادامه ببینیم اگر ایران خودرو به کروز برسد چه اتفاقاتی در راه است؟
به نظر می‌رسد موضوع واگذاری ایران خودرو به کروز از هر زمانی جدی‌تر شده‌است. سهم دولت در خودروسازی داخلی حدود پنج درصد است اما با این وجود هم آن را مدیریت کرده‌و هم قیمت خودروها را مشخص می‌کند. در این میان از سال‌ها پیش و از زمان عرضه سهام ایران خودرو در بورس، شرکت‌های خصوصی مختلفی اقدام به خرید سهام آن کردند. یکی از خریداران سهام ایران خودرو شرکت صنایع تولیدی کروز بود که خود یکی از تامین کنندگان انواع قطعات این شرکت هم هست. این شرکت با خرید سهام ایران خودرو از طریق شرکت‌های مختلف زیر مجموعه خود، به نوعی محدودیت‌های خرید سهام (یک شرکت پایین دستی از شرکت بالا دستی) را دور زد.
چنان که به نقل از ایرنا “طبق رای صادر شده‌از سوی شورای رقابت (در اسفند ۱۴۰۱)، سهامداری ایران خودرو توسط وابستگان شرکت کروز موجب ایجاد اخلال در رقابت شده، چراکه این اتفاق به معنای دسترسی شرکت کروز به همه اطلاعات شرکت بالادستی (ایران خودرو) است و درواقع ایجاد کننده‌ی رانت اطلاعاتی برای قطعه‌سازی کروز است.”
واگذاری ایران خودرو به کروز
تابناک در زمینه واگذاری ایران خودرو به کروز نوشته‌است: “صنعت خودرو ایران در آستانه تصمیمی سرنوشت‌ساز قرار دارد. کروز با خرید تدریجی سهام ایران‌خودرو به‌دنبال تصاحب این خودروساز است. این اقدام که به‌عنوان تعارض منافع دیده می‌شود، می‌تواند منجر به انحصار و گران‌فروشی در صنعت خودرو شود.”
به هر طریق شرکت کروز اکنون یکی از سهامداران عمده‌ی ایران خودرو است و برای خرید و تصاحب این شرکت خیز بلندی برداشته‌است. از طرفی هم ایران خودرو در حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان زیان انباشته دارد. اما شرکت کروز پرونده‌های بسیار سنگین فساد مالی دارد و باید دید با این کارنامه چگونه قرار است وضعیت ایران خودرو را بهبود بخشد؟
پرونده سنگین فساد شرکت کروز
همانطور که اشاره کردیم اولین علامت سوال درباره‌ی واگذاری ایران خودرو به کروز پرونده سنگین فساد این شرکت است.
مشارکت عمده در نظام اقتصادی کشور از طریق سردستگی و رهبری گروه مجرمانه در زمینه قاچاق حرفه‌ای و سازمان‌یافته قطعات خودرو به میزان ۳۳ هزار و ۹۶۱ میلیارد و ۶۸۶ میلیون و ۴۱۹ هزار و ۱۰۰ تومان در فاصله سال‌های ۹۲/۱۰/۷ تا ۹۹/۱/۲۲ و اخلال در توزیع مایحتاج عمومی از طریق گران‌فروشی قطعات خودرو به عنوان نیازمندی‌های عمومی و تحصیل مال از طریق نامشروع به میزان ۲۲۰ میلیون و ۴۴۳ هزار و ۷۸ دلار آمریکا عناوین اتهامی مالکان شرکت کروز است. این پرونده از سال ۱۴۰۰ تا کنون در جریان است و هنوز حکم نهایی درباره آن صادر نشده‌است.
هر چند هنوز رای دادگاه درباره‌ی این پرونده صادر نشده‌است اما باید بدانیم که به گفته قاضی صلواتی ” این پرونده دارای ۲۱۸ صفحه کیفرخواست است که از دادسرای ناحیه ۳۲ اقتصادی صادر شده‌و دارای ۶۶ جلد پرونده است و ۱۸ متهم دارد که هفت نفر از متهمان کارمندان گمرک فرودگاه امام خمینی (ره) هستند. در اواخر اسفند ۱۴۰۲ آخرین دفاع متهمان اخذ شد.”
علاوه بر این شورای رقابت (سال ۱۴۰۱) براساس قانون اجرای سیاست‌های اصل ۴۴، دستور واگذاری سهام ایران‌خودرو توسط کروز را تا حدی که دیگر در هیئت‌مدیره عضویت نداشته باشد، صادر کرد.
کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی نیز در همان زمان اقدام شرکت کروز در خرید سهام ایران‌خودرو را تخلف دانست.
خرید مجدد سهام ایران خودرو توسط کروز
به نقل از تسنیم “با وجود رای شورای رقابت و تاکید مجدد کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی بر رای صادر شده‌از سوی این شورا این انتظار وجود داشت تا سهام ایران خودرو که در اختیار شرکت وابسته کروز قرار داشت به مرور واگذار شود. با این وجود نه تنها چنین اتفاقی رخ نداد بلکه خبری در خصوص خرید ۳.۳۶ درصد دیگر از سهام ایران خودرو توسط شرکت وابسته کروز منتشر شد که سبب واکنش‌های بسیاری شد.
بر این اساس در سال ۱۴۰۲ بانک صادرات اعلام کرد که بلوک ۳.۳۶ درصدی سهام ایران خودرو به ارزش ۳ هزار و ۲۰۰ ریال را به فروش رسانده‌و پیگیری‌های بعدی نشان داد که خریدار آن کروز بوده‌است. به این ترتیب در صورتی که این معامله نهایی شود، شاهد افزایش قدرت شرکت کروز در مدیریت ایران خودرو خواهیم بود.”
الا دیگر علامت سوال موضوع واگذاری ایران خودرو به کروز بزرگتر می‌شود. اما با تمام این تفاسیر، اگر ایران خودرو به کروز برسد چه اتفاقی خواهد افتاد؟
بیشتر بدانید: فولکس واگن گلف پرو ۲۰۲۴ بررسی شد / قیمت و مشخصات گلف چینی در ایران
احتمال ایجاد انحصار بیشتر در ایران خودرو با واگذاری ایران خودرو به کروز
یکی از موارد قابل تامل درباره واگذاری ایران خودرو به کروز ایجاد انحصار بیشتر توسط این شرکت است. چرا باید یک شرکت تمام تلاشش را به کار بگیرد تا با شرکت‌های مختلف و حتی به صورت غیر قانونی سهام یک شرکت زیان ده را بخرد؟ برای اینکه کرسی های هیات مدیره را تصاحب کرده و این شرکت را وادار کند تا به جای برگزاری مناقصه و شرایط رقابتی، فقط از خودش قطعه بخرد.
این مسئله نیز تا کنون در شرایطی رخ داده‌که کروز مالک ایران خودرو نبوده‌است. کیفیت پایین خودروهای داخلی هم که بر همگان آشکار است. حالا فرض کنید کروز مالک قانونی و رسمی ایران خودرو هم باشد و آن قطعاتی را که اکنون نمی‌تواند هم به این شرکت بفروشد. آیا در این مرحله شاهد افزایش کیفیت خودروهای داخلی خواهیم بود؟ یا با ایجاد انحصار مطلق این اندک رقابت بین قطعه سازان هم حذف شده‌و شاهد افت بیشتر کیفیت محصولات ایران خودرو خواهیم بود؟
کارشناسان در این زمینه چه می‌گویند؟
با شرایط فعلی امکان ادامه تولید وجود ندارد
یکی از کارشناسان صنعت خودرو در زمینه‌ی وضعیت فعلی خودروسازی و واگذاری ایران خودرو به کروز به بیت ران گفت: “شرایط خودروسازی اصلا خوب نیست و شاید با این دست فرمان تا تابستان هم دوام نیاورد. واقعیت این است که زور یک مدیر دولتی دیگر به خیلی از جاها نمی رسد و نمی‌تواند درست تصمیم گیری کند. در این شرایط خصوصی سازی فکر خوبی است.”
وی درباره احتمال ایجاد انحصار در ایران خودرو در صورت واگذاری به کروز افزود: “اگر دولت از ابزار کنترلی استفاده کند مشکل خاصی پیش نخواهد آمد. ما نمونه‌هایی از شرکت‌هایی داریم که با وجود خصوصی شدن، موفق هستند.”
یک کارشناس دیگر صنعت خودرو با داشتن نظر مخالف می‌گوید:« آیا با خصوصی‌سازی اشتباه، سرنوشت هپکو و صنایعی که به اشتباه واگذار شده‌اند در انتظار ایران خودرو نخواهد بود؟ قبل از واگذاری هپکو هم چنین سخنانی گفته می‌شد اما پس از واگذاری شرایط بدتر شد.»
با واگذاری ایران خودرو به کروز دولت کنار می‌کشد
محمد رضا نجفی منش رئیس انجمن تخصصی صنایع همگن نیروی محرکه و قطعه سازان خودرو کشور نیز درباره‌ی واگذاری ایران خودرو به کروز به بیت ران گفت: “تا یک مسئله‌ای اتفاق نیفتد و قطعی نشود نباید آن را باور کرد. اما به هر حال من معتقدم که دولت باید از مدیریت خودروسازی کناره گیری کند و قیمت را هم تعیین نکند. مدیران دولتی در بسیاری از مواقع نمی‌توانند تصمیمات مهم را اخذ کنند. اما با ورود بخش خصوصی این اتفاقات رخ نمی‌دهد.”
نجفی منش درباره‌ی وضعیت خودروسازی پس از واگذاری به کروز افزود: “بخش خصوصی می‌تواند تعامل بهتری با قطعه سازان داشته باشد. اما برای جلوگیری از ایجاد اانحصار دولت باید سیاست گذاری کند. یعنی دولت نه مدیریت کند و نه قیمت تعیین کند بلکه فقط سیاست گذار باشد. برای مثال اگر توان قطعه‌ای در داخل کشور وجود دارد اجازه واردات آن از خارج را ندهد.”
وی درباره‌ی نحوه جبران زیان ۱۵۰ هزار میلیارد تومانی ایران خودرو و کار با شرکای خارجی نیز تصریح کرد: “با یک سیاست گذاری صحیح می توان ایران خودرو را به سود دهی رساند. همچنین اگر شرایط کمی بهتر شود می‌توان با شرکای خارجی هم کار کرد.”
سید جواد حسینی‌کیا، نایب رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس در گفت‌وگو با اقتصاد معاصر در ارتباط با واگذاری ایران‌خودرو به شرکت کروز اظهار داشت:«یکی از اساسی‌ترین اشکالات این تصمیم آن است واگذاری خودروسازی به قطعه‌ساز صحیح نیست؛ در دنیا نیز به چنین موضوعی توجه شده که قطعه‌ساز باید قطعه‌ساز باشد و خودروساز هم خودروساز باشد.»
وی ادامه داد: «ما با خصوصی‌سازی موافقیم اما خصوصی‌سازی‌ای که منافع مردم را تامین کند. دولت هم باید در جایگاه سیاست‌گذار، توانایی سیاست‌گذاری در عرصه خودرو را حفظ کند. اگر قرار باشد که قطعه‌ساز، خودروساز بشود، این سیاست‌گذاری به درستی محقق نخواهد شد. »
وی معتقد است: رانتِ موجود در ایران‌خودرو با واگذاری به کروز چندین برابر می‌شود.
ایران خودرو به سمت مونتاژ کاری خواهد رفت
علی چنگی مدیرعامل شرکت مدرن صنعت پژوهش (تولید چراغ خودرو) در گفت و گو با بیت ران درباره واگذاری ایران خودرو به کروز گفت: “من نمی‌دانم دقیقا اسم این فرآیند را خصوصی سازی بگذارم یا چیز دیگری، اما مراحل این فرآیند در حال اتمام است. مطابق قانون تجارت، سهامداری که از پنج صندلی هیات مدیره سه تا را در اختیار داشته‌باشد، می‌تواند تصمیمات اساسی و تعیین کننده‌را بگیرد. به اعتقاد من با خصوصی شدن ایران خودرو این شرکت به سمت مونتاژ کار شدن پیش خواهد رفت و این موضوع باعث می‌شود قطعه سازی و فرهنگ خودروسازی به شدت تحت تاثیر قرار بگیرد.”
وی ادامه داد: “من نمی‌گویم که چه کاری کنند یا چه کاری نکنند اما می‌گویم که باید حساب شده و آگاهانه تصمیم بگیرند. چرا که صنعت خودروسازی ما به سختی ایجاد شده‌است و صنعتی را که ۴۰ سال برای آن زحمت کشیده شده و حمایتش کردند را نباید به این سادگی رها کنند. “
وی درباره رقابت شرکت تحت مدیریت خودش با شرکت کروز در صورت واگذاری ایران خودرو به کروز افزود: “درست است که شرکت کروز در زمینه‌ی تولید چراغ رقیب ما است. اما ما سازمان کوچکتر و چابکتری هستیم که قطعات خاصی تولید می‌کنیم و هزینه‌ها را مدیریت کرده‌ایم. در صورت واگذاری واگذاری ایران خودرو به کروز ما شاید بتوانیم خدمات بهتری را هم ارائه دهیم. به هر حال ما یک مجموعه تخصصی هستیم و باید ببینیم دوستانی که می‌آیند چه استراتژی‌هایی را می‌چینند که این موضوع فقط تا حدی قابل پیش بینی است. به هر حال ما هم باید حواسمان را جمع کنیم تا با توجه به شرایط پیش رو، تصمیمات منطقی بگیریم.”
با واگذاری ایران خودرو به کروز کدام روی سکه به زمین می آید؟
پیش بینی اینکه با واگذاری ایران خودرو به کروز چه اتفاقی رخ می‌دهد میسر نیست. اما با فرض اینکه سه مشکل مدیریت، نبود شرکای خارجی و فساد بزرگ‌ترین مسائل صنعت خودرو هستند بحث را جمع بندی می‌کنیم.
مدیریت
با توجه به شواهد موجود و صحبت‌های کارشناسان به این نتیجه می‌رسیم که مدیران دولتی ایران خودرو قدرت زیادی برای تصمیم‌گیری‌های سرنوشت ساز ندارند و از نواحی مختلفی تحت فشار هستند. شاید بهتر باشد بگوییم که آنها تنها اجرا کننده تصمیمات گرفته شده از بالا هستند.
اما با ورود مدیران شرکتی مانند کروز می‌توان امیدوار بود که این افراد برای تامین منافع سازمان از منافع شرکت خود نمی‌گذرند و احتمالا در تصمیم گیری استقلال عمل زیادی خواهند داشت.
همچنین به نظر نمی‌رسد که شرکتی مانند کروز هیچ محدودیتی درباره‌ی استخدام مدیران حرفه‌ای خارجی داشته‌باشد. در حالی که دولت مدیرانی را برای خودروسازی انتخاب می‌کند که تصمیماتش را اجرا کنند. اما با بررسی مدیریت کروز در یک اندازه کوچکتر در گروه خودروسازی بهمن و مونتاژ برخی خودروهای بی‌نام نشان چینی مانند رسپکت، یا عملکرد ضعیف تولیدی بهمن، این سوال را مطرح می‌کند که آیا عملکرد بهمن در ایران خودرو تکرار خواهد شد؟
گروه بهمن طی چند سال اخیر با وجود داشتن ظرفیت قطعه‌سازی کروز کار چندانی برای ساخت داخل انجام نداده، خودرویی با نشان خود ندارد و حتی محصولات چینی مونتاژ شده هم از شرکت‌های نه چندان مطرح چینی است و پس از قطع همکاری با مزدا عملا محصول خوبی را وارد بازار نکرده است.
از طرفی وضعیت سرمایه گذاری بزرگ برای تولید موتور در شرکت تیوان هم مشخص نیست.
موتور سه سیلندر تیوان گروه بهمن که خط تولید آن در سال ۱۴۰۰ افتتاح شد، چرا هرگز به تولید نرسید؟ سرنوشت ۴۴ میلیون دلار بودجه پرداختی به آن چه شد؟
حتی اگر به شرکت خصوصی رقیب بهمن یعنی کرمان موتور دقت کنیم این شرکت محصولات بهتری عرضه کرده است و حتی برنامه ساخت محصولات بومی خود را دارد.
بر اساس گزارش تابناک گروه بهمن، تحت هدایت حمید کشاورز، نه‌تنها عملکرد مطلوبی در سال‌های اخیر نداشته، بلکه صورت‌های مالی شش‌ماهه این شرکت نشان‌دهنده زیان خالص ۲۰۴ میلیارد تومانی و افزایش بی‌سابقه هزینه‌های مالی است. بر اساس گزارش‌های مالی، این شرکت با شناسایی زیان خالص به ازای هر سهم ۱۵ ریال، نسبت به مدت مشابه سال گذشته، شاهد افزایش ۱۴۰ درصدی هزینه‌ها بوده است.
نبود شرکای خارجی
بر کسی پوشیده‌نیست که صنعت خودروسازی یک صنعت بین المللی است و نمی‌توان خود را از زنجیره‌ی جهانی صنعت خودرو قطع کرد.
به نظر می‌رسد با واگذاری ایران خودرو به کروز اگر این شرکت عاقلانه کار کند و مسائلی مانند FATF هم در کشور حل و فصل شود، بتواند کار با شرکای چینی و حتی اروپایی را آغاز کند.
فساد
اما به مجهول‌ترین بخش مشکل صنعت خودرو می‌رسیم. شرکت کروز چند صد میلیون تومان پرونده فساد و انحصار طلبی (در تامین قطعه) در حال رسیدگی دارد. آیا کروز می‌تواند پرونده فساد خود را حل کند؟ حتی در این صورت چه تضمینی برای جلوگیری از بروز فساد و ایجاد انحصار در زمان تملک ایران خودرو وجود دارد؟